Storytelling: de heldenreis toegepast op presentaties

Om een of andere reden associëren Nederlanders de hero's journey met Amerikaanse overgepolijste films. Disneyfilms, Marvel en Star Wars om er een paar te noemen. Maar ook in de Nederlandse literatuur zijn ladingen verhalen op deze verhaalstructuur gebouwd. Je moet alleen het woord 'held' even schrappen.

Het probleem van de hero's journey in presentaties is eigenlijk tweeledig.

Probleem 1: misleidende naam

In de eerste plaats is daar de naam: heldenreis. De klassieke heldenreis gaat over een persoon die verandert in een held door alles wat hij in een verre en exotische plek aan heldhaftigs doet terwijl hij of zij de wereld redt. The Lord of the Rings is een krachtig voorbeeld.

Maar ook alledaagse human interest artikelen in tijdschrift of krant maken gebruik van de heldenreis. Alleen lezen we daarin niet zozeer over een 'held', maar over de diepgaande verandering in het leven van een persoon. Dat is waar de heldenreis eigenlijk over gaat: transformatie.

Transformatie is het hart van de heldenreis.

De heldenreis gaat over iemand die buiten zijn comfort zone trad of - vaker nog - werd geworpen. Het noodlot sloeg toe en plotseling was alles anders. Wat nu?

Met ups en downs, met hulp en ondanks tegenslagen weet deze persoon zijn of haar leven weer op de rit te krijgen. Maar niet zoals eerst. Er is geleerd in de tussentijd. Er is iets veranderd. En dankzij die veranderde inzichten kan hij of zij nu ook anderen helpen. Met inzicht, ervaring en empathie.

"Mirjam was slachtoffer van mensenhandel".

"Hans redde zijn bedrijf van de afgrond met een nieuwe uitvinding".

"Leven met Gilles de la Tourette".

Begin je het te zien?

Allemaal heldenreizen.

Probleem 2: wie is de held?

Het tweede punt dat de heldenreis onpopulair maakt bij presentaties, is de verwarring over wie nou eigenlijk de 'held' is. Is dat het product/project/onderwerp van de presentatie dat de levens van het publiek gaat veranderen? Is dat de spreker van de presentatie?

Geen van beide.

De held van onze presentatie is het publiek.

Laat dat maar even bezinken…

Wanneer we presenteren doen we dat met een reden: we willen dat er iets verandert bij ons publiek. We willen veranderen wat ze weten, wat ze kennen, wat ze doen. Zíj moeten uit hun comfortzone komen en onze presentatie veranderd verlaten. Toegegeven, een kleine verandering. Maar ook dat is een hele uitdaging: mensen zo ver krijgen dat ze zichzelf (laten) veranderen.

Misschien dat je nu ook al een idee krijgt welke rol jij als spreker hebt in deze heldenreis. Jij als spreker bent de mentor van jouw publiek. Hoe ziet jouw rol er dan uit?

1. Je begint met je publiek bij de hand nemen en je helpt hen over de drempel van het onbekende. Hier zit vaak een stukje weerstand bij. Het verlaten van onze comfort zone is niet prettig. Herinner hen eraan wat ze te winnen hebben als ze deze reis met jou maken. Nieuwe kennis? Nieuwe vaardigheden? Een oplossing?
   

2. Daarna start je de echte mentoring. Geef je publiek nieuwe superkrachten in de vorm van kennis of vaardigheden. Dit is je uitleg-fase. Pas als ze het begrijpen, kunnen ze hun reis vervolgen.
   

3. Nu komt het moeilijke deel, het uitoefenen van die nieuwe kennis en vaardigheden. Je publiek wil al dat nieuws ook echt kunnen toepassen. Ook als dat best moeilijk is. Dit is hun vuurproef - het verslaan van de draak, zelfs als die draak je eigen mindset is. Als het goed is, kunnen ze hierna iets doen dat eerder buiten hun bereik lag.
   

4. Daarna breng je je publiek veilig terug. Als alles gelukt is, is hun comfortzone nu groter dan daarvoor. Ze hebben nieuwe kennis en vaardigheden opgedaan tijdens de reis en die kunnen ze nu meenemen naar hun eigen dagelijkse leven. Ze vertellen hun vrienden en familie erover. En gebruiken hun nieuwe kennis en kunde om anderen te helpen.

Kortom, ze zijn veranderd.

Missie geslaagd.

Een voorbeeld: klassieke muziek

Benjamin Zander heeft een geweldig talent voor klassieke muziek. En hij neemt zijn publiek graag mee in zijn kunde. In zijn beroemde TED Talk leert hij doorsnee mensen de klassieke muziek waarderen. Als mentor lukt hem dat zelfs zo goed dat aan het eind iedereen de muziek voelt en met tranen in de ogen zit. Zelfs wie eerder "niks had" met klassiek heeft waterige oogjes.

Kijk op YouTube hoe Benjamin zijn publiek op hun gemak stelt. Hij verwacht niet dat ze ultiem enthousiast zijn over klassieke muziek en maakt voortdurend grapjes om de spanning over verwachtingen eruit te halen.

Dan begint hij uit te leggen hoe muziek werkt. Hoe het ene akkoord in een aantal maten wil eindigen in het andere akkoord. Hij verwoord voor iedereen het gevoel dat daarbij hoort. We gaan het begrijpen.

Dan komt de vuurproef: Benjamin vraagt iedereen aan een geliefde te denken die niet langer onder ons is, terwijl hij de treurige muziekmaten nog eens speelt. Het ongelofelijke gebeurt: mensen stellen zich open, de muziek komt binnen. Het publiek is getransformeerd van onverschillige toehoorders naar betrokken muziekluisteraars.

Tot slot stuurt Benjamin ons met zijn laatste woorden van wijsheid weer terug de wereld in. Klassiek muziek zal voor ons nooit meer hetzelfde klinken.

The transformative power of classical music | Benjamin Zander | TED

Een eigen heldenreis presenteren

Ben je geïnspireerd en wil je je eigen heldenreis samenstellen voor je presentatie, stel jezelf deze vragen.

Tegen wie praat ik straks en hoe denken zij over mijn onderwerp? Willen ze er wat over leren, of staan zij er onverschillig tegenover? Of misschien zelfs vijandig?

Wat wil ik dat mijn publiek straks weet, voelt of kan aan het eind van mijn presentatie? Hoe wil ik dat ze veranderd zijn?

Hoe ga ik mijn toehoorders over de streep trekken om met mijn hulp te leren? Hoe stel ik hen gerust en hoe motiveer ik hen?

Hoe ga ik hen leren wat ze moeten weten of kunnen? Wat is een interessante manier om deze inzichten te ontdekken?

En als ze het dan gehoord en begrepen hebben, wat is dan de vuurproef? Wat gaan ze doen, meemaken of uitdenken om het geleerde ook écht eigen te maken? Wat laat deze kennis of vaardigheden bezinken?

Waarmee zend ik mijn toehoorders weer terug naar hun eigen leven? Welke "magie" en "overwinning" brengen zij mee naar huis? Hoe kunnen ze deze nieuwe kennis en kunde ook daar gebruiken en misschien zelfs verder verspreiden?

Zoals altijd gaat het denkwerk grotendeels vooraf aan het openen van presentatiesoftware zoals PowerPoint. Mogelijk heb je helemaal geen slides nodig! Benjamin Zander deed het prima zonder.

Mocht je wel met slides presenteren, dan hoef je die pas te bedenken als je de structuur hebt uitgedacht. Dat scheelt je een hoop slides maken die je later alsnog uit de presentatie haalt.